نگذارید با تکنیک چراغ گاز از شما سوء استفاده روانی کنند!

تکنیک چراغ گاز (Gaslighting) نوعی سوءاستفاده روانی است که در روابط ناسالم و سمی اتفاق می‌افتد. این تکنیک نوعی سوءاستفاده عاطفی آزاردهنده و گاه پنهانی است که در آن فرد یا گروهی به طور پنهانی بذر شک و تردید را در ذهن یک فرد قرار می‌دهند و باعث می‌شوند که شخص سلامت عقلی، ادراکش از واقعیت یا خاطرات خود را زیر سؤال ببرد.

 

افرادی که تکنیک سوءاستفاده چراغ گاز را تجربه می‌کنند، اغلب احساس گیجی، اضطراب و عدم اعتماد به نفس به همراه ناسازگاری شناختی را تجربه می‌کنند و در نهایت، قربانی این روش دچار این توهم می‌شود که دیوانه شده است و برای دریافت حمایت عاطفی و تأیید به شخص سوءاستفاده‌کننده وابسته می‌شود.

در این تکنیک فرد سوءاستفاده کننده با استفاده از انکار، ایجاد تناقض و ارائه‌ی اطلاعات غلط، تلاش می‌کند تا وضعیت قربانی را بی‌ثبات کند و اعتقادات و باور‌های او را بی‌اعتبار جلوه دهد.

تکنیک چراغ گاز عمدتاً در روابط عاطفی و زناشویی رخ می‌دهد، اما بروز آن در روابط دوستی کنترل‌گرایانه یا حتی در میان اعضای خانواده نیز امری غیر معمول نیست.

در این مقاله ما به بررسی نمونه‌ها، علائم و علل متداول استفاده از تکنیک چراغ گاز می‌پردازیم. همچنین چگونگی واکنش مناسب به تکنیک چراغ گاز و شیوه‌ی صحیح دریافت کمک در این موقعیت‌ها را نیز تشریح می‌کنیم. با ما همراه باشید.

 

 

ریشه‌ی اصطلاح «چراغ گاز»

 

این اصطلاح به فریب روان‌شناختی یک قربانی توسط شوهرش در نمایش «چراغ گاز» و اقتباس سینمایی آن در سال ۱۹۴۰ و ۱۹۴۴ توسط پاتریک همیلتون اشاره دارد. در این داستان، شوهر با دستکاری عناصر کوچک محیطی و اصرار بر یادآوری اشتباه مسائل توسط همسرش به واسطه‌ی توهم و جنون، سعی داشت همه را متقاعد می‌کند که زنش دیوانه شده است.

 

عنوان این نمایشنامه به این نکته اشاره دارد که چگونه شوهر سوءاستفاده‌گر برای ایجاد سو برداشت و حس جنون در همسرش، هر روز چراغ‌های گازی خانه را به آرامی کم می‌کرد و در عین حال وانمود می‌کرد که هیچ چیز تغییری نکرده است. او همچنین با استفاده از نور چراغ‌های اتاق زیر شیروانی به جستجوی مخفیانه جواهرات زنی می‌پردازد که او را به قتل رسانده است و در آنجا مخفی کرده است. این مرد در هنگام جستجو صدا‌های بلندی از خودش تولید می‌کند و با خودش صحبت می‌کند.

زنش بار‌ها و بار‌ها از شوهرش می‌خواهد که تصوراتش را درباره کم نور شدن چراغ‌ها و صدا‌ها تأیید کند، اما او بر خلاف واقعیت، اصرار می‌کند که چراغ‌ها نورشان تغییری نکرده و در عوض این اوست که دیوانه شده است. مرد قصد دارد که زنش را مورد ارزیابی روان‌پزشکی قرار داده و او را در یک تیمارستان روانی بستری کند تا پس از آن مالکیت اموالش به او منتقل شود.

 

 

نمونه‌هایی از تکنیک چراغ گاز

تکنیک چراغ گاز ممکن است باعث شود افراد نسبت به خود بی اعتماد شوند و احساس ترس و آسیب‌پذیری کنند. طبق اعلام مرکز ملی مقابله با خشونت در خانواده آمریکا، روش‌های معمولی که فرد می‌تواند از آن‌ها برای استفاده از تکنیک چراغ گاز استفاده کند شامل موارد زیر است:

مقابله

این روش شخصی را توصیف می‌کند که خاطرات شخصی شما را زیر سؤال می‌برد. آن‌ها ممکن است جملاتی مانند این را به شما بگویند: «هیچ وقت مسائل را با دقت به خاطر نمی‌آورید.» یا «شما حافظه بدی دارید.» و استفاده مکرر از عبارت «آیا مطمئن هستید؟».

خودداری

وقتی که کسی این کار را انجام می‌دهد، از انجام مکالمه با شما امتناع می‌ورزد. فردی که از این تکنیک استفاده می‌کند ممکن است وانمود کند که منظور شما را نمی‌فهمد تا مجبور نشود که به شما پاسخ دهد. به عنوان مثال، فرد سوءاستفاده کننده ممکن است بگوید: «من نمی‌دانم در مورد چه چیزی صحبت می‌کنید.» یا «شما با حرف‌هایتان واقعاً مرا گیج می‌کنید.».

نادیده گرفتن احساسات

این امر هنگامی رخ می‌دهد که فرد احساسات شخص مقابل را نادیده گرفته یا آن‌ها را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد. در این حالت فرد سوءاستفاده کننده ممکن است شما را به حساسیت بیش از حد یا بیش از حد واکنش نشان دادن متهم کند، در صورتی که نگرانی و احساسات شما کاملاً درست است و نیاز به توجه و رسیدگی دارند.

انکار

انکار شامل حالتی می‌شود که شخص وانمود می‌کند وقایع یا نحوه وقوع آن‌ها را فراموش کرده است، اما در حقیقت آن مسأله را کاملاً به خاطر می‌آورند. در این حالت فرد سوءاستفاده کننده ممکن است شما را متهم کند که مسائل یا خاطراتی را که بازگو می‌کنید کاملاً ساختگی بوده و حقیقت ندارد.

تغییر مسیر

با استفاده از این تکنیک، شخص تمرکز بحث را تغییر می‌دهد و به جای پرداختن به موضوع اصلی اعتبار طرف مقابل را زیر سؤال می‌برد. به عنوان مثال، آن‌ها ممکن است در وسط یک بحث به شما بگویند که «این فقط یک ایده‌ی دیوانه‌وار دیگر است که از دوستان خود یاد گرفته‌اید و ارزشی ندارد».

کلیشه

شخصی با استفاده از این تکنیک ممکن است عمداً از کلیشه‌های منفی جنسیتی، نژادی، قومیتی، ملیتی یا سنی برای سوءاستفاده از دیگران استفاده کند. به عنوان مثال، فرد سوءاستفاده کننده ممکن است به یک زن بگویند که اگر او در مورد سوءاستفاده جنسی از دیگران کمک بخواهد، مردم فکر می‌کنند او غیر منطقی یا دیوانه است.

 

 

تکنیک چراغ گاز در روابط مبتنی بر سوءاستفاده

 

تکنیک چراغ گاز یک رفتار معمول در بین افرادی است که از نظر روانی از همسر خود سوءاستفاده می‌کنند.

 

تکنیک چراغ گاز می‌تواند بخشی از «کنترل اجباری» باشد. کنترل اجباری الگویی از رفتار توهین آمیز را توصیف می‌کند که از طریق آن شخص سوءاستفاده کننده نسبت به شخص دیگر قدرت و برتری پیدا می‌کند. سایر جنبه‌های کنترل اجباری عبارت‌اند از:

• اصرار بر نظارت بر تلفن همراه، ایمیل و فعالیت‌های شخصی فرد قربانی از طرف سوءاستفاده کننده
• دستور دادن به شخص مبنی بر اینکه کجا می‌تواند برود و چه کسانی را می‌تواند ببیند.
• وضع قوانین سخت‌گیرانه در مورد اینکه چه موقع شخص می‌تواند به مدرسه یا محل کار برود.
• استفاده از توهین، تهدید و رفتار‌های مبتنی بر ترس
• کنترل امور مالی شخص فرد قربانی

در صورت مواجهه با این نوع سوءاستفاده و تصمیم برای ترک رابطه، بهتر است که اجرای برخی اقدامات احتیاطی را مد نظر داشته باشید. این اقدامات احتیاطی شامل موارد زیر است:

• حفظ روابط با خانواده و دوستان معتمد
• حفظ دسترسی آسان و بی قید و شرط به پول و اموالتان
• ایجاد یک طرح ایمنی که می‌تواند به شما کمک کند هم در طول رابطه و هم بعد از آن در امنیت بمانید.

پایان دادن به رابطه با یک فرد سوءاستفاده کننده می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین یک طرح ایمنی ممکن است شامل روش‌هایی باشد که در آن فرد بتواند از خانه خارج شود، محل اسکان دیگری پیدا کند و از ایمن بودن کودکان یا حیوانات خانگی اطمینان حاصل کند.

 

رابطه با شریک عاطفی

یک همسر سوءاستفاده کننده ممکن است همسرش را متهم کند که غیر منطقی یا دیوانه است تا او را منزوی کند، اعتماد به نفس او را تضعیف کند و کنترل او را آسان‌تر کند. به عنوان مثال، این افراد ممکن است به طور مداوم به کسی بگویند که فراموش‌کار است تا زمانی که فرد واقعاً باورش شود.

 

روابط کودک و پدر و مادر

والدین سمی و سوءاستفاده کننده ممکن است از تکنیک چراغ گاز برای ایجاد احساس شرم یا کنترل کودکان خود استفاده کنند. آن‌ها ممکن است فرزندان خود را به حساسیت بیش از حد کنند تا به این طریق احساسات‌شان را کوچک و بی‌اهمیت جلوه بدهند یا اینکه به فرزندان خود از کودکی القا کنند که کم‌حافظه و فراموش‌کار هستند.

 

نشانه‌های تکنیک چراغ گاز

افرادی که در معرض تکنیک چراغ گاز قرار دارند، اغلب در درک این مسأله که مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند، با مشکل مواجه‌اند و به راحتی این مسأله را نمی‌پذیرند. زیرا برای آن‌ها او در مقام اقتدار است به او اعتماد دارند.

 

کارشناسان سلامت روان معتقدند که شخصی که تکنیک چراغ گاز را تجربه می‌کند ممکن است:

• احساس سردرگمی کرده و مرتباً به خودشان شک کند.
• حتی یک تصمیم‌گیری ساده برایش دشوار باشد.
• اگر حساسیت بیش از حد داشته باشد، مرتباً سؤال می‌کند.
• گوشه‌گیر یا غیرقابل ارتباط می‌شود.
• دائماً از شخص بدرفتار عذرخواهی می‌کند.
• از رفتار شخص سوءاستفاده کننده دفاع می‌کند.
• به خانواده و دوستانش دروغ می‌گوید تا مجبور نشود بهانه‌ای برای آن‌ها بیاورد.
• احساس ناامیدی، بی‌حالی، بی‌ارزشی یا بی‌کفایتی را تجربه می‌کند.

تکنیک چراغ گاز همچنین می‌تواند باعث اضطراب، افسردگی و آسیب روانی شود، به خصوص اگر بخشی از الگوی سوءاستفاده‌ی گسترده‌تری باشد.

 

بهبودی پس از تجربه کردن تکنیک چراغ گاز

تکنیک چراغ گاز ممکن است سال‌ها یا دهه‌ها قبل از اینکه شخص متوجه شود چه اتفاقی دارد میفتد به طول بیانجامد. در نتیجه، بهبودی پس از تجربه کردن تکنیک چراغ گاز به زمان نیاز دارد. ممکن است یک فرد برای بازسازی احساس خود نیاز به تجربه کردن چندین روش و رویکرد مختلف داشته باشد.

کارشناسان سلامت روان به مردم توصیه می‌کنند:

• به خاطر بسپارید که شما هیچ مسئولیتی در قبال بروز رفتار‌های مبتنی بر سوءاستفاده از طرف شخص مقابل ندارید.
• از بحث و گفتگو در مورد واقعیت با فرد آزارگر خودداری کنید.
• دوباره گوش دادن به افکار، احساسات و غرایز خود را تمرین کنید.

در ابتدا ممکن است انجام این کار دشوار باشد. شما ممکن است با دریافت آموزش‌های لازم در مورد سوءاستفاده و ضربه روحی از سوی یک درمانگر، فرایند درمان خود را تسریع ببخشید.

 

 

نگذارید با تکنیک چراغ گاز از شما سوء استفاده روانی کنند!

 

منبع