حتماً می‌خواهید بدانید، چگونه باید تنبیه کرد تا دست از رفتارهای ناپسند بردارد؟ و یا می‌خواهید بدانید، چرا هر قدر تنبیه می‌کنید فایده ندارد و باز همان رفتارها را تکرار می‌کند؟ و برایتان عجیب است که هر روز حساسیتش به تنبیه شدن کم‌تر می‌شود.

قبل از هر چیز باید بدانیم کسی که کم‌توجه و پر تحرک است، خوب نمی‌تواند از تشویق و تنبیه شدن چیز یاد بگیرد. پس بهتر است هم‌زمان با تربیت کردن از درمان و دارو استفاده کنیم تا تشویق و تنبیه‌هایمان مؤثرتر شوند.

نکته بعد: بهتر است که تشویق و تنبیه فوری انجام شود تا اثر کند. یعنی درست پس از رفتاری که انجام داده است. و اینکه باید بداند به خاطر کدام رفتارش تنبیه یا تشویق شده است.

 

 

در تنبیه کردن بهتر است به چند نکته توجه کنیم

 

 

• تنبیه می‌تواند با یک اشاره یا نگاه و یا محروم کردن بچه از چیزهایی که دارد، باشد. ولی نباید نیازهای اصلی کودک را از او گرفت. نیازهای اصلی مثل غذا، آب، خوابیدن، سلامتی، احساس امنیت و نیاز به دوست داشته شدن.

 

• بعضی وقت‌ها تنبیه کردن، موجب می‌شود بچه مورد توجه قرار گیرد و برای آنکه نظر دیگران را به خود جلب کند،‌ رفتار نامطلوبش را تکرار می‌کند.

 

• تنبیه کردن نباید نشانه بیچارگی ما باشد. وقتی تنبیه کردن ما را به نتیجه نمی‌رساند، عصبانی می‌شویم و شدت تنبیه را زیادتر می‌کنیم.

 

 

آیا این نشانه بیچارگی ماست یا قدرتِ ما؟

 

ممکن است بالاخره بتوانیم فرزندمان را تسلیم کنیم و فکر کنیم پیروز شده‌ایم، ولی واقعاً چه چیزی به دست آورده‌ایم؟

فرزند تسلیم شده‌ای که درونش پر از نفرت و احساس تحقیر شدن است. فرزندی که احساس می‌کند مهم‌ترین افراد زندگی‌اش او را دوست ندارند و می‌خواهند او را آزار دهند.

آیا به نیازهای اصلی او، یعنی نیاز به امنیت و دوست داشته شدن حمله نکرده‌ایم؟

ما حق داریم عصبانی شویم ولی حق نداریم هر طور دلمان خواست، عصبانی بودنمان را نشان دهیم. یادمان باشد ما مهم‌ترین الگو برای فرزندمان هستیم،‌ آیا می‌خواهیم به او داد و فریاد، جنگ و دعوا، قهر و تهدید را یاد بدهیم؟

 

 

اگر لجبازی کرد چه کنیم؟

 

لجبازی یعنی با وجود آنکه می‌داند کارش اشتباه است، آن را ادامه دهد. لجبازی شبیه به یک جنگ است. خیلی از رفتارهای نامطلوب توسط بچه‌ها، برای این تکرار می‌شود که می‌خواهند یک جنگ راه بیندازند. اگر مدتی به رفتار آن‌ها بی‌محلی کنیم و در جنگشان شرکت نکنیم، خود‌به‌خود لجبازی را کنار می‌گذارند. آن‌ها می‌خواهند بدانند ما به چه چیزهایی حساسیم و چطور می‌توانند توجه ما را جلب کنند.

 

اگر او مثل همه‌ی آدم‌ها نیاز به توجه دیگران دارد، ‌می‌توانیم توجهی که از کارهای ناپسندش به دست می‌آورد را در جاهای دیگر به او بدهیم. آیا هیچ کار مثبتی انجام نمی‌دهد که مورد تشویق و توجه قرار بگیرد؟ واقعاً هیچ کار؟ از کوچکترین چیزها می‌توان شروع کرد. وقتی کسی ما را دوست داشته باشد، خیلی راحت‌تر به حرفمان گوش می‌دهد. همچنین وقتی کسی بداند ما او را دوست داریم به حرف‌های ما توجه بیشتری می‌کند. او خیلی نیاز دارد بداند ما همیشه دوستش داریم. می‌توانیم نشان دهیم از کارهای او نارحتیم نه از خود او و نشان دهیم چگونه می‌تواند کارهای ناپسندش را جبران کند. وقتی جبران کرد، از او تشکر کنیم و نشان دهیم دوستش داریم. مواظب باشیم برایش سخنرانی نکنیم، او تحمل کلاس اخلاق و تربیت را ندارد. بهتر است بعضی از کارهای ناپسندش را نادیده بگیریم. اگر به کوچکترین خطاها هم ایراد بگیریم، غیر از سرخورده کردن و ناامید کردنش چیزی به دست نمی‌آوریم. گاه از خود بپرسیم: آیا خودمان زیاد نق نمی‌زنیم؟ آیا می‌خواهیم همه‌ی کارها را یک دفعه یادش دهیم؟ در بعضی کارها خودبه‌خود تنبیه وجود دارد و لازم نیست ما دخالت کنیم. مثلاً اگر مدادش را شکست،‌ دیگر نمی‌تواند با آن بنویسد. یا اگر دیر به مدرسه رفت، نمره‌اش کم می‌شود. حتی لازم نیست در این چیزها که خود‌به‌خود یاد گرفته ما سخنرانی کنیم و توضیح بدهیم. اگر در همه‌ی کارها دخالت کنیم او نمی‌تواند خیلی چیزها را خودش تجربه کند.

 

 

یادمان باشد: تجربه کردن لازمه‌ی یادگرفتن است. فکر می‌کنید اگر مسئولیت‌ کارهای یک نفر را به عهده بگیریم، او دیگر مسئولیت‌پذیر خواهد شد؟ در بعضی از رفتارهای ناپسند که برای جلب توجه ماست، می‌توان از روش «نادیده گرفتن» استفاده کرد. یعنی هیچ توجهی به بچه نکنیم. در عوض وقتی رفتار پسندیده‌ای انجام داد یا رفتار ناپسندش را قطع کرد، به او توجه کنیم و تشویقش کنیم. یکی از رفتارهای ناپسندی که می‌توان آن را با روش «نادیده گرفتن» برطرف کرد،‌ قشقرق بچه‌هاست.

 

مثال: بچه شکلات می‌خواهد و ما گفته‌ایم «نه». او شروع به داد و فریاد می‌کند تا نظر ما را تغییر دهد و آن‌قدر این کار را ادامه می‌دهد تا بالاخره تسلیم شویم و به او شکلات دهیم. بنابراین او یاد می‌گیرد آن‌قدر جیغ بکشد تا بالاخره به هدفش برسد. یک لحظه فکر کنید اگر ما او را نمی‌دیدیم و صدایش را نمی‌شنیدیم، آیا به هدفش می‌رسید؟ بنابراین، دفعه‌ی دیگر که برای به دست آوردن چیزی قشقرق به پا کرد، کاملاً او را نادیده بگیرید، یعنی هیچ پاسخی به او ندهید، نگذارید او بفهمد ناراحت و عصبانی هستید. پس نه با او حرف بزنید نه اخم کنید. می‌توانید از آن محل خارج شوید یا نشان دهید مشغول کار خودتان هستید و تا آخر «نادیده گرفتن» را ادامه دهید، حتی بعد از تمام شدن قشقرق هم درباره‌اش حرف نزنید.

 

چون بچه در گذشته توانسته با قشقرق به پا کردن به نتیجه برسد سر و صدایش را خیلی بیشتر خواهد کرد، ولی پس از مدتی متوجه می‌شود که این رفتار روی شما اثری ندارد و او به هدفش نمی‌رسد، بنابراین کار ناپسند را رها می‌کند.

 

 

چه رفتاری را می‌توان با روش «نادیده گرفتن» کاهش داد؟

 

رفتاری که اگر آن را نادیده بگیریم ضرر زیادی به کسی وارد نمی‌شود و برای کسی خطرناک نیست، در ضمن ما توان نادیده گرفتنش را داشته باشیم. خیلی از پدر و مادرها توانسته‌اند با روش «نادیده گرفتن»، رفتاری مثل حرف زشت زدن، تف کردن، تهدید کردن، جیغ کشیدن و قشقرق به پا کردن را در فرزندشان کاهش دهند.

اگر از روش «نادیده گرفتن» استفاده می‌کنیم باید موقعی که رفتار ناپسندش قطع شد به او توجه مثبت نشان دهیم و از رفتارهای خوب او تعریف کنیم.

مثال: خیلی خوب بود که امروز در مغازه جیغ نزدی و آرام بودی. به این ترتیب می‌فهمد ما از چه رفتار او خوشمان می‌آید و می‌فهمد رفتارهای بدش نمی‌تواند توجه ما را جلب کند. وقتی احساس کنیم کسی ما را دوست دارد، حرف‌هایش برایمان ارزش بیشتری دارد. تشویق و تنبیه‌هایش هم مؤثرتر خواهد بود. در تشویق کردن و تنبیه کردن، او باید بداند چه کاری کرده؟ چه قانونی را زیر پا گذاشته یا طبق چه قانونی عمل کرده؟ ما چه احساسی پیدا کرده‌ایم‌؟ و چه انتظاری از او داریم؟

 

 

چطوری قانون بگذاریم

 

قانون باید واضح باشد. باید مطمئن باشیم که منظور ما را فهمیده است و مشخص باشد که اگر انجام نشد چه تنبیهی در انتظار بچه خواهد بود.

 

چطوری قانون را عملی کنیم

 

بهتر است قبل از هر واقعه‌ای قانون آن را به فرزندمان یادآوری کنیم. اگر عمل نکرد، یکبار قانون را یادآوری کنیم. در صورتی که به قانون عمل نکرد، فوراً تنبیهی که قرار گذاشته بودیم را اجرا کنیم. اگر تنبیه‌هایی که در قانونمان می‌گذاریم متناسب نباشند، باعث عصبانیت و سرخوردگی می‌شوند.

باید قابل اجرا باشند وگرنه بچه را متوقع می‌کنند.

بهترین تشویق‌ها، تشویق‌های عملی هستند. مثل، یک نگاه، یک تشکر یا یک بازی که او دوست دارد. یک کار مشترک مثل نقاشی کشیدن، داستان خواندن یا شیرینی پختن و هر کاری که برای فرزندمان خوشایند است.

تشویق‌های مادی نباید بیش از اندازه باشد، بلکه باید متناسب با کار شایسته‌ای که کرده است باشد و مهم‌تر اینکه متناسب با توان خانواده باشد.

ممکن است بعضی کارها به نظر ما خوشایند باشد ولی فرزندمان را چندان خوشحال نکند. پس، از تشویقی استفاده کنیم که می‌دانیم دوست دارد. برای همین باید او را خوب بشناسیم.

اگر به او قول دادیم، حتماً به وعده‌ای که داده‌ایم عمل کنیم تا یاد بگیرد به ما اعتماد کند و بداند ما هم انتظار داریم او به قولش عمل کند. حتی اگر یادش رفت که به او قول داده‌ایم، خودمان به یادش آوریم تا بفهمد ما حواسمان به قول و قرارهایی که می‌گذاریم هست.

بدانیم که تشویق کردن با رشوه دادن متفاوت است.

رشوه چیزی است که قبل از انجام کار به فرزندمان می‌دهیم تا آن کار را مطابق میل ما انجام دهد. پاداش و تشویق همیشه بعد از انجام کار داده می‌شود. اگرچه می‌توانیم وعده‌ی دادن پاداش را از قبل بدهیم. اگر او به زور قول بگیرد، این کارش زورگیری یا باج‌خواهی است. اگر دائم رشوه و باج بدهیم، یاد می‌گیرد برای هر کارش با ما معامله کند و ما را تهدید به انجام کارهای ناپسند کند و احتمالاً حتی از انجام مسئولیت‌های اصلی‌اش نیز طفره خواهد رفت.

 

 

نکاتی که باعث می‌شود تنبیه و تشویق مؤثر نشود:

 

1-برخوردمان جدی نباشد

2-رابطه‌مان مثبت نباشد

3- تشویق و تنبیه بلافاصله بعد از رفتار نباشد (وقتی رفتیم خونه حسابتو می‌رسم)

4- به قولی که می‌دهیم یا تهدیدی که می‌کنیم عمل نکنیم

5- قولی که می‌دهیم یا تهدیدی که می‌کنیم قابل اجرا نباشد

6- تشویق یا تنبیه متناسب با کاری که کرده نباشد

7- ندانیم چه چیزی را دوست دارد تا از آن به عنوان پاداش استفاده کنیم

8- ندانیم چه چیزی او را ناراحت می‌کند تا از آن به عنوان تنبیه استفاده کنیم

9- نداند برای چه کاری تشویق یا تنبیه شده است

10- تنبیهی که انجام داده‌ایم را نیمه کاره رها کنیم، به خصوص وقتی او جیغ و داد می‌کند

11- تشویق و تنبیه کردنمان تداوم نداشته باشد.

 

 

در مهمانی و مکان‌های عمومی

 

محیط شلوغ، جدید و هم‌بازی‌های بازیگوش باعث می‌شود کودک پرتحرک، بی‌قرار و ناآرام شود.

دست زدن به چیزهایی که نباید دست زد، دویدن در جایی که نباید دوید، سر و صدا کردن، دعوا با بچه‌های دیگر، وسط حرف دیگران پریدن، دائم مزاحم پدر و مادر شدن، رفتارهای نمایشی برای جلب توجه، خواستن چیزهایی که نباید به او داد و … همگی باعث می‌شود پدر و مادر از رفتار نامناسب فرزندشان شرمنده شوند.

از طرف دیگر اجرای قانون در چنین مکانی سخت است زیرا دیگران واسطه می‌شوند و ما را از تنبیه کردن بازمی‌دارند.

به ما می‌گویند: اینقدر سخت نگیر، گناه دارد. بگذار هر کاری می‌خواهد بکند، بچه است دیگر، بچه‌های دیگر را ندیده‌ای و ….

یا می‌گویند: این چه طرز تربیته، خیلی لوسش کرده‌اید.

و ممکن است خودشان به جای ما شروع به تربیت فرزندمان کنند. شاید فکر کنیم بهتر است اصلاً به این جور جاها نرویم، ‌ولی با این کار فرزندمان یاد نمی‌گیرد چگونه رفتار کند و ما هم روابط اجتماعی‌مان را از دست می‌دهیم.

 

پس چه کار کنیم؟

بهتر است از قبل برنامه‌ریزی کنیم. بدانیم چه اتفاقی خواهد افتاد و برای جلوگیری از اتفاق بد، راه‌هایی را پیدا کنیم.

 

 

 

 

 

نوروفیدبک چیست؟

مرکز مشاوره و آموزش آگاهانه

نوروفیدبک

تربیت فرزندی که مشکل پرتحرکی-کم توجهی دارد

 

 

منبع: کتاب برای کسانی که کودک پرتحرک دارند

نویسنده: دکتر سید محمد مسعود ازهر