افردای با شخصیت‌های وسواسی- اجباری اغلب بازداری شده، سرسخت، کمال‌گرا، قضاوتی،‌ بیش از حد با وجدان، جدی و به طور مداوم مضطرب‌اند. این افراد معمولاً از صمیمیت اجتناب و لذت کمی را در زندگی تجربه می‌کنند. آن‌ها ممکن است مؤفق، اما در عین حال می‌توانند مردد و خواهنده باشند. تمام این عوامل می‌توانند مانع تغییر شخصی شوند.

 

 

اختلال شخصیت وسواسی- اجباری را می‌توان با توصیف‌کننده‌ها و ویژگی‌های زیر شناخت:

 

سبک‌ها در مقابل اختلالات، سبک‌های رفتاری،‌ سبک‌های بین فردی،‌ سبک‌های شناختی، سبک‌های هیجانی، سبک‌های دلبستگی و معیار تشخیص بهینه.

 

 

سبک در مقابل اختلال:

 

شخصیت وسواسی- اجباری را می‌توان به صورت پیوستاری از سالم تا بیمارگون در نظر گرفت. در این پیوستار شخصیت وسواسی- اجباری در انتهای سالم و اختلال شخصیت وسواسی- اجباری در انتهای بیمارگون قرار دارد. به عنوان مثال،‌ در سبک شخصیتی، افراد تمایل به تکمیل وظایف و پروژه‌ها بدون نقص یا خطا دارند ولی در نوع اختلالی، کمال‌گرایی به اندازه‌ای که در تکمیل کارها تداخل ایجاد می‌کند وجود دارد. در سبک شخصیتی، با افتخار همه کارها را انجام می‌دهد، از جمله کوچک‌ترین جزئیات آن‌ها را هم به خوبی انجام می‌دهد. در نوع اختلالی، با اشتغال ذهنی به جزئیات، قوانین، لیست‌ها، سفارشات، سازمان‌دهی یا زمان‌بندی در حدی درگیر می‌شوند که موضوع اصلی فعالیت از دست می‌رود. در سبک شخصیتی، به دنبال چیزهایی می‌گردد که «فقط درست» و به شیوه خاصی انجام می‌شود،‌ اما برای تحقق اهداف تحمل دارد. در نوع اختلالی، مخالفت بدون دلیل برای اجازه دادن به دیگران برای انجام کارها، چون معتقد هستند که آن‌ها کارها را به درستی انجام نخواهند داد. در سبک شخصیتی مایل است که اصول اخلاقی قوی داشته باشد و به شدت تمایل به انجام درست کارها دارد. اما در نوع اختلالی، بیش از حد با وجدان، محتاط و انعطاف ناپذیر در مورد مسائل اخلاقی، اخلاقیات یا ارزش‌ها.

 

سبک رفتاری:  

 

مشخصه رفتاری اختلال شخصیت وسواسی- اجباری کمال‌گرایی است. این احتمال وجود دارد که افراد مبتلا به این اختلال معتاد به کار باشند. آن‌ها علاوه بر قابلیت اعتماد و اطمینان، سرسخت و تملک‌گرا و انحصارگر نیز هستند. چنین کسانی در تصمیم‌گیری‌ها مرددند و کارها را به تعویق می‌اندازند.

 

سبک بین فردی:

 

از نظر بین فردی، این افراد کاملاً از رتبه و موقعیت اجتماعی آگاهی دارند و رفتار خود را بر طبق آن تغییر می‌دهند. این به آن معناست که با بالادستی‌ها محترمانه و با تملق رفتار می‌کنند و در برخورد با زیردستان و همتایان خود مغرور و خودکامه‌اند. آن‌ها بدون آگاهی یا درک نحوه واکنش دیگران سرسختانه اصرار می‌ورزند که دیگران کارها را آن‌گونه انجام دهند که آن‌ها می‌خواهند. در بهترین حالت آن‌ها مؤدب و به سازمان‌ها و ایده‌آل‌هایی وفادارند که به آن باور دارند.

 

سبک شناختی:

 

سبک تفکر شخصیت‌های وسواسی- اجباری محدود و قاعده‌مند است. آن‌ها در ایجاد اولویت‌ها و چشم‌انداز مشکل دارند. اغلب به جزییات توجه می‌کنند و کل را از دست می‌دهند. به عبارت دیگر آن‌ها «به خاطر وجود درختان جنگل را نمی‌بینند». تردید و شک‌های ایشان تصمیم‌گیری را برایشان دشوار می‌سازد. انعطاف‌ناپذیری ذهنی چنین کسانی با سبک تلقین ناپذیر و فاقد تخیل‌شان مطابقت دارد، که نشان می‌دهد آن‌ها زندگی خیالی محدودی دارند. مشابه افراد پرخاشگر منفعل، افراد وسواسی-اجباری نیز بین جرأت‌مندی و مبازره طلبی و خشنودی و فرمانبرداری در تعارض‌اند، ‌اما دلایلشان با هم متفاوت است.

 

 

 

سبک عاطفی:

 

این افراد به لحاظ عاطفی و هیجانی عبوس و غمگین‌اند. آن‌ها با ابراز احساسات صمیمی از قبیل گرمی و دلسوزی مشکل دارند. این افراد از احساسات «لطیف» اجتناب می‌کنند، در حالی که ممکن است خشم، ناامیدی و تحریک‌پذیری را کاملاً آزادانه ابراز نمایند. این عبوس بودن و رفتار اجتناب احساسی خود را در رفتارهای ارتباطی تکلیف دار و مبادی آداب نشان می‌دهند.

 

سبک دلبستگی:

 

سبک دلبستگی آشفته می‌باشد و مشخصه آن، احساس بی‌ارزشی خود و ارزیابی مثبت از دیگران است. این افراد در تعاریفی که از خود دارند بسیار برون‌گرا هستند. در افرادی با اختلال شخصیت وسواسی- اجباری سبک دلبستگی آشفته رایج است.

 

معیار تشخیصی بهینه:‌

 

از میان تمام معیارهای تشخیصی برای اختلال شخصیت وسواسی-اجباری، یکی از آن‌ها بیشترین تأثیر را در تشخیص این اختلال دارد. اعتقاد بر این است که در شروع کار، درمانگر می‌تواند با بررسی وجود یا عدم وجود این معیار به سرعت اختلال شخصیت را تشخیص دهد. معیار تشخیصی بهینه برای این اختلال، کمال‌گرایی است که در تکمیل وظایف تداخل ایجاد می‌کند.

 

 

توصیف DSM-5

مشخصه افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی-اجباری به جای انعطاف‌پذیری، گشودگی و اثربخشی، الگوی همیشگی کمال‌گرایی، نظم و کنترل است. آن‌ها بیش از حد درگیر جزییات، قواعد و برنامه‌ریزی‌ها می‌شوند. کمال‌گرایی آنان به دلیل استانداردهای بیش از حد سخت‌شان در تکمیل وظایف تداخل ایجاد می‌کند. این افراد به قیمت از دست دادن اوقات فراغت و روابط دوستی، بیشتر از حد معمول خود را وقف کارشان می‌نمایند. وقتی موضوع ارزش‌ها، اخلاقیات و پای‌بندی به آن‌ها در میان باشد، انعطاف ناپذیری،‌ محتاط و بیش از حد با وجدان هستند. اغلب قادر به دور ریختن اشیا کهنه و بی‌ارزش نیستند که حتی هیچ ارزش عاطفی و احساسی نیز ندارند. ایشان وظایف یا کاری را به دیگران محول نمی‌کنند، مگر اینکه مطابق میل‌شان انجام شود. جای تعجب نیست که این افراد بسیار جدی و سرسخت نیز هستند. بالاخره، افرادی از این دست در مورد پول خسیس‌اند و آن را برای وقوع فاجعه‌های آینده ذخیره می‌کنند.

این افراد کمال‌گرا و کنترل‌گرهای سرکشی هستند. آنان تا زمانی که تمام جزئیات را به درستی انجام ندهند، نمی‌توانند استراحت کنند. چون معتقدند دیگران هرگز نمی‌توانند به اندازه کافی دقیق و شایسته باشند، هرگز کاری را به عهده دیگران نمی‌گذارند یا در مورد مسائل مهم به دیگران اعتماد نمی‌کنند. زندگی چنین کسانی تحت کنترل زمان‌بندی‌ها، قواعد و کارهای روزمره جدی است. ایشان به دلیل توجه دقیق‌شان به جزییات و طرح‌های خود، نمی‌توانند استراحت کنند، خودانگیخته باشند یا از روابط صمیمی و نزدیک لذت ببرند.

 

 

ملاحظات و رویکردهای درمانی

 

در شروع درمان، این بیماران به دلیل ترس از عواقب وصف ناپذیر، قادر به رها کردن دفاع وسواسی- اجباری خود نیستند. اما همچنان که عزت‌نفس‌شان رشد می‌کند و آگاهی از نقاط قوتشان افزایش می‌یابد، می‌توانند خطر رها کردن این الگوها را بپذیرند و برای عملکرد سازنده‌تر آزادتر گردند. هدف درمان این است که انتظارات غیرممکن از خود و دیگران به انتظارات واقع‌بینانه‌تر و قابل دستیابی تغییر کند. به طور خلاصه، ‌این افراد در درمان می‌آموزند که با رها کردن الگوهای سخت‌گیرانه و انعطاف ناپذیر خود در مورد کنترل و محافطت، می‌توانند واقعاً احساس مولد بودن بیشتری هم داشته باشند. انجام روان‌درمانی روان‌کاوی محور با بیماران وسواسی- اجباری نیاز به تغییراتی دارد. یکی از این تغییرات مربوط به سطح فعالیت درمان‌گر است. درمان‌گر باید از آغاز تا پایان درمان فعال باشد. طبق نظر سالزمن، منفعل بودن درمان‌گر می‌تواند به تحلیل پایان‌ناپذیر و جوی از سردرگمی منجر گردد. خصوصاً تداعی آزاد و تمایل به جزئیات و حاشیه‌پردازی بی‌پایان باید کنترل و محدود شود. به دلیل نیاز این بیماران به کمال، توضیحات‌شان دارای کیفیت و کمیت است. این امر به جای شفاف‌سازی، باعث گیجی و ابهام می‌شود.

 

فرآیند تداعی آزاد معمولاً به هدف خود حمله می‌کند. لذا درمان‌گر باید برای جلوگیری از این گفتارهای مماسی و حواس‌پرتی به وسیله تلاش برای از بین بردن بی‌ربط‌ گویی‌ها و اجتناب‌ها فعال باشد. البته اجتناب عمده از عواطف است. در حالیکه این بیماران ممکن است در مورد احساسات و هیجان‌ها و حتی انتقال و انتقال متقابل صحبت کنند،‌ اما به شدت از ابراز عاطفه اجتناب می‌کنند. در نتیجه، درمان‌گر باید بر احساسات واقعی و ابراز آن‌ها تمرکز و بحث منطقی در مورد عواطف را محدود کند.

 

 

تغییر دیگری که باید در روش‌های تحلیلی سنتی صورت گیرد، تمرکز بر رویدادهای اخیر است. در حالی که افراد وسواسی- اجباری می‌توانند در مورد خشم و رفتار خصومت‌آمیز مربوط به رویدادهای گذشته گفتگو کنند، افشای احساسات و ناخالصی‌های شکننده مربوط به تجربیات اینجا و اکنون و اخیر برایشان دشوار است. به نظر می‌رسد آن‌ها چنین تکانه‌ها و احساسات شکننده‌ای را تهدید و خطر در نظر می‌گیرند. در نهایت دستورالعمل معمول برای چشم‌پوشی از تصمیمات مهم در طول دوره درمان باید تغییر یابد، چرا که به دلیل ترس آن‌ها از اشتباه کردن، چنین دستورالعملی می‌تواند موجب تقویت الگوی بیمارگون آن‌ها گردد. به جای آن، باید خطرپذیری و تصمیم‌گیری ارتقا یابد. بر روی تردیدشان کار کرد و نیازشان به خودرأیی و قطعیت روشن سازی شود و با همان شیوه‌ای با محتوای رؤیا برخورد شود که به اطلاعات درمانی دیگر پرداخته می‌شود.  هدف نهایی درمان این است که این افراد به درجاتی از تعادل و سازش دست یابند و به جای نیاز به اینکه انسانی برتر باشند بتوانند به عنوان انسان‌هایی جایزالخطا عمل کنند. به دلیل وجود اضطراب، مسایل مربوط به خاتمه درمان در این بیماران فراوان است. هم بیماران و هم درمان‌گران باید درک کنند که اضطراب در طول زندگی رخ خواهد داد و تداوم درمان ضمانتی در برابر پریشانی‌های زندگی نیست.

 

 

نوروفیدبک چیست؟

مرکز مشاوره و آموزش آگاهانه

نوروفیدبک

اختلال شخصیت وسواسی- اجباری چیست؟

 

 

 

منبع: کتاب تشخیص و درمان اختلالات شخصیت براساس DSM-5

نوشته: لن اسپری  و ترجمه: آرزو شمالی اسکویی